Наша серыя галасавых чатаў з псіхолагамі працягваецца. У панядзелак мы сустракаліся з Інэсе Лапсіна. Інэсе – клінічны псіхолаг, псіхатэрапеўт кагнітыўнай паводніцкай тэрапіі, лектар Латвійскага Педагагічнага Ўніверсітэта і псіхалагічнага і творчага факультэта ў аддзеле Псіхалогіі, таксама мае сямігадовы досвед працы з дзецьмі ў крызісных абставінах. Тэма нашай сустрэчы “Забеспячэнне дзіцячых эмацыйных і сацыяльных патрэб у крызісных абставінах”. Сёння мы публікуем тэкставы варыянт нашай гутаркі.
АСНОЎНЫЯ ДЗІЦЯЧЫЯ ЭМАЦЫЙНЫЯ І САЦЫЯЛЬНЫЯ ПАТРЭБЫ
Сёння пагаворым аб тым, якія патрэбы (эмацыйныя і псіхалагічныя) ёсць у дзіцяці, і як бацькі могуць іх забяспечыць. Многія псіхалагічныя даследаванні паказваюць, што здаровае развіццё дзіцяці забяспечваецца не толькі фізічнай формай (здаровы, апрануты, абуты, накормлены, ёсць дах над галавой), але і адчуваннем пачуцця бяспекі, падтрымкі, магчымасці развівацца. Важная – эмацыйная блізкасць з дзіцем. Для гэтага бацькам даводзіцца выконваць розныя ролі.
Бацькі – як садоўнікі, якія не толькі падрыхтоўваюць глебу (ускопваюць, ўгнойваюць, паліваюць і г.д), але і клапацяцца аб расліне (дзіцяці), калі яно ўжо ўзышло і расце. Паліў, падкормка, прывязка да палачкі (не даць зламацца).
Важна памятаць, што ў рамках нашых магчымасцяў неабходна даць падтрымку, апору. Але мы не зможам зберагчы дзіця ад усіх непрыемных рэчаў: дрэнныя сябры; непрыемныя падзеі па-за домам. Мы не можам трымаць усё пад кантролем. Але мы павінны навучыцца прымаць абставіны, на якія мы не можам паўплываць.
РОЛЯ БАЦЬКОЎ У ЗАБЕСПЯЧЭННІ ДЗІЦЯЧЫХ ПАТРЭБАЎ
Функцыі бацькоў
Безумоўная любоў
Гэта аснова ўсяго. Дзіця павінна адчуваць каханне нават тады, калі вы ім незадаволеныя. Мы павінны прыняць свайго дзіцяці такім якое яно ёсць, улічваючы яго здольнасці, схільнасці. Нават калі дзіця не адпавядае чаканням бацькоў, нельга траўмаваць яго нелюбоўю, а трэба забяспечыць яму клопат і падтрымку.
Клопат – гэта забеспячэнне фізічных патрэбаў дзіцяці (адзенне, жытло, харчаванне).
Стварэнне падыходнага асяроддзя
Дзіця павінна адчуваць сябе камфортна ў сям’і. Бацькі павінны забяспечыць умовы, неабходныя для пазбягання стрэсаў, трывожнасці ад пастаянных пераменаў. Нават пры пакаранні дзіцяці трэба даць зразумець, што яго любяць.
Навучанне
Навучанне прамовы, руху, хадзе і іншым навыкам. Навучанне ведам, навучанне сацыяльным правілам (сваім прыкладам).
Дысцыпліна – гэта не строгасць, а захаванне правілаў ветлівасці, павагі адзін аднаму і іншым людзям. Важна навучыць захаванню гэтых правілаў пастаянна, незалежна ад настрою.
Дапамога і кіраўніцтва – гэта ўказанне дарогі, напрамку куды рухацца (у школьным узросце), дапамога ў выбары гурткоў, у выбары сяброў і г.д. Кіраўніцтва павінна адбывацца лёгка, без катэгарычнасці, папрокаў і асуджэнняў.
Падтрымка і заахвочвання
Хвальбой цяжка сапсаваць асобу дзіцяці. Важна адзначаць поспехі і добрыя ўчынкі. Перабор з крытыкай развівае пачуццё непаўнавартаснасці ў дзіцяці, патрабавальнасць прыводзіць да пачуцця няўпэўненасці, трывожнасці. Важна, каб заахвочванняў было больш, чым крытыкі. Добрыя прапорцыі: 8 заахвочванняў – і толькі 2 крытыкі.
Абарона
Дзіця заўсёды павінна адчуваць, што яно у бяспецы, што яно заўсёды можа звярнуцца да нас з будзь якой просьбай аб дапамозе і быць упэўненае, што яно яе атрымае. Мы павінны быць уважлівыя да дзіцяці, дапамагаць яму змагацца са страхамі, адстойваць яго правы.
Асноўныя патрэбы дзіцяці
Стварэнне бяспечнага асяроддзя
Галоўная патрэба – пачуццё бяспекі. Важна быць уважлівым да дзіцяці: бачыць, што яму трэба, і своечасова даваць неабходнае. Важна забяспечваць прадказальнасць хоць бы ў галоўных падзеях. Разуменне дзіцем, што і як будзе адбывацца, дае спакой і ўпэўненасць. Калі нешта змяняецца на працягу дня, мы павінны абавязкова паведаміць яму пра гэта. Яно будзе да гэтага гатовае і не будзе хвалявацца.
Патрэба быць каханым – дзіця павінна адчуваць безумоўную любоў і прыняцце яго бацькамі.
Адчуваць сябе каштоўным – гэта магчымасць атрымліваць падтрымку, абарону, заахвочвання. Неабходна дзякаваць дзіцяці і даваць пазітыўную ацэнку яго працы.
Межы
Ўсталёўваюцца ў сям’і. Гэта згода, разуменне таго, што можна рабіць, што нельга. Важна не прад’яўляць нерэальныя патрабаванні, не даваць невыканальныя заданні. Кантралюючы свае эмоцыі, мы вучым дзіцяці таксама кантраляваць свае, выпрацоўваем правілы паводзін у сям’і і грамадстве.
Пачуццё аўтаноміі – бацькі павінны ўважліва выслухоўваць сваіх дзяцей, не затыкаць іх, прышчапляючы ім упэўненасць у магчымасці выказаць сваё меркаванне, у праве на свабоду выбару.
Спантаннасць, радасць жыцця – у жыцці дзіцяці павінна прысутнічаць радасць. Гэтаму спрыяе сумеснае правядзенне часу (прыемныя прагулкі, забавы, гульні, сумесная праца, чытанне і т.д.). Асабліва важна не выключаць гэтыя мерапрыемствы ў крызісных абставінах.
Як пачуццё бяспекі звязана з трывожнасцю?
Трывога – гэта нармальная рэакцыя на розныя сітуацыі. Часам мы схільныя перабольшваць іх небяспеку. Стан трывожнасці ў бацькоў лёгка перадаецца дзіцяці. Для выключэння гэтага трэба не адмаўляць вашага хвалявання, не хлусіць дзіцяці, а пагаварыць з ім, растлумачыць яму сітуацыю. Бо неразуменне развівае пачуццё небяспекі.
Важна назіраць за паводзінамі дзіцяці. І калі заўважаеце неспакойныя дзеянні, незразумелы рух (грызе пазногці, цярэбіць вопратку, праяўляюцца цікі і т.д.), неабходна звярнуць на гэта ўвагу і не забараняць гэта, а пагаварыць з ім, выслухаць, спытаць, чым можна дапамагчы, супакоіць. Даць зразумець, што яго перажыванні – гэта нармальна.
Вучым дзіцяці рэгуляваць эмоцыі
Першы крок да гэтага – прыняцце гэтых эмоцый. Трэба не прымяншаць, не адмаўляць значэнне яго трывог і страхаў, а растлумачыць, што нармалёвыя не толькі станоўчыя, але і адмоўныя эмоцыі, высветліць прычыны гэтых эмоцый.
Прыёмы паніжэння эмоцый, трывогі
1 – Спакойны подых.
2 – Практыкаванне «надзіманне шару».
Сесці зручна, ногі на падлогу, рукі на калені, спіна абапіраецца на спінку стулу, крэсла. Уявіць, што ўнутры вас – паветраны шар будзь якогда колеру (абярыце):
- Удых – вельмі павольна праз нос – «надзімаць шар». Трымаеце паветра.
- Выдых – павольна са свістам праз зубы выдыхаем – «здзімаем шар».
3 – Гульня з целам «макароны-спагецці»:
- Устаць прама, цела напружана (як быццам сырая спагецці).
- Расслабіцца – пакачацца, пакруціцца (як вараныя спагецці ў вадзе).
Гэтыя практыкаванні расслабляюць, паніжаюць трывогу. Але каб дапамагчы дзіцяці справіцца са стрэсам, у першую чаргу трэба дапамагчы сабе. Для гэтага неабходна:
- Выконваць рэжым дня. Гэта дае пачуццё бяспекі. Загадзя паведамляць пра змены ў рэжыме, каб дзіця паспела падрыхтавацца.
- Добры сон (8 гадзінаў). Дазваляе рэгуляваць эмоцыі. Перад сном нельга карыстацца гаджэтамі.
- Фізічная актыўнасць. Любімыя заняткі спортам памяншаюць узровень стрэсу.
- Збалансаванае харчаванне. Правільнае харчаванне і выкананне рэжыму харчавання.
- Сістэма падтрымкі. Зносіны з роднымі, сябрамі, наведванне клубаў па інтарэсах.
- Свае механізмы пераадолення крызісаў і стрэсаў. Праца ў агародзе, садзе, хатнія клопаты, рамонт у доме, прагулкі, чытанне кніг.
- Станоўча ўплываюць абмежаванне алкаголю, курэння, кавы, гарбаты. Усё добра ў разумных межах. Таксама важна не злоўжываць ежай.
ПЫТАННЕ:
З прычыны вядомых абставінаў год таму з дзіцем 13 гадоў давялося пераехаць з Беларусі ў Польшчу. Пераезд паслужыў стрэсам. Дзяўчынка пастаянна спіць, няма інтарэсаў, жадання што-небудзь рабіць. Як вывесці яе з гэтага стану? Як падтрымаць?
АДКАЗ:
Дзіця перажыло моцны стрэс. Змена асяроддзя, пераезд, змена сяброў, абстаноўкі ўплывае на прыгнечанасць, на настрой. Пагаршаецца гэта тым, што дзіця знаходзіцца ў пераходным узросце, адбываецца парушэнне эмацыйнага балансу, што выяўляецца ў частых перападах настрою, у зніжэнні ўзроўню матывацыі што-небудзь рабіць. Трэба час для прызвычайвання да новых абставінах.
У перыяд адаптацыі з’яўляецца раздражненне і страх. Бацькам неабходна цярпенне і чуласць. Патрэбна даверная размова, як яны могуць дапамагчы прыстасавацца да новых абставін. Трэба даць выбар сумесных дзеянняў, прапанаваць дапамогу ў магчымасці знаёмстваў з іншымі дзецьмі.
Неабходна дапамагчы дзіцяці выплюхнуць свае эмоцыі. Падыдуць такія практыкаванні як «крык у шклянку», выраз эмоцый у малюнку, лісце (затым разарваць, спаліць). Таксама можа дапамагчы бокс, бег.
ПЫТАННЕ:
Як растлумачыць дзіцяці, што бацькі знаходзяцца ў турме?
АДКАЗ:
Залежыць ад узросту. Галоўнае каб дзіця адчувала бяспеку. Гэта асноўнае пачуццё. Трэба казаць праўду. Растлумачыць сітуацыю. Не абяцаць таго, што не ведаеце, даць адчуць, што вы побач. Скажыце яму, што будзеце з ім побач увесь гэты час і што вы вельмі ім шануеце.
ПЫТАННЕ:
Як справіцца з дзіцячай клептаманіяй?
АДКАЗ:
Галоўнае не лаяць дзіцяці, а спакойна пагаварыць з ім, зразумець абставіны гэтай сітуацыі. Існуюць розныя прычыны: недахоп увагі; ўплыў сяброў; атрыманне выгод. Па выніку важна пераканаць дзіцяці ў вашай любові, і прапанаваць выправіць сітуацыю разам: аддаць гэтыя рэчы; калі сапсаваў, з’еў – набыць новыя (для сябра) або заплаціць у краме за рэч.
ПЫТАННЕ:
Як рэагаваць на з’едлівасць падлетка?
АДКАЗ:
Калі дзіця лаецца з бацькамі, усталюйце правілы: не гаварыць грубыя словы. Не ігнараваць такія выпадкі. Высветліць у гутарцы, чаму ён так робіць, усталяваць мяжы. Можна прапанаваць варыянт гульні: сказана дрэннае слова ў адрас сястры, брата – назваць тры добрых.
Калі вы сталі сведкам ругни падлеткаў, трэба спыніць гэтую сітуацыю. Важна навучыць аддзяліць паводзіны ад чалавека, не развіваць канфлікт. Дзіцяці трэба навучыць не абзываць ў адказ, а сказаць «сам такі» і сысці. Калі канфлікт зацягваецца, можна ўцягнуць у вырашэнні канфлікту класнага кіраўніка, выхавальніка, настаўніка.
ПЫТАННЕ:
Дзіцяці 10 гадоў. Канфлікт са старастам класа. Стараста здзяйсняе гадасці і абвінавачвае ў гэтым дзіцяці (робіць падставы).
АДКАЗ:
Калі класны кіраўнік верыць старасце і не вырашае канфлікт, трэба размаўляць з завучам, з дырэктарам, або мяняць школу. У дадзенай сітуацыі павінны ўмяшацца дарослыя.
Галасавыя чаты з псіхолагамі працягваюцца. Запрашайце ўсіх і падпісвайцеся на канал «НАШ ДОМ. Эксклюзіў»!
